Osmanlı Padişahlarının tılsımlı gömleklerinin sırrı

Osmanlı Padişahlarının tılsımlı gömleklerinin sırrı

Osmanlı Padişahlarının kullandığı bu tılsımlı gömleklerin yapımına, astrolojik olarak ayın evreleri göz önüne alınarak, sultanın doğum zamanına göre müneccimbaşlarının belirlediği, o dönemdeki adıyla eşref saatinde başlanılırdı.

Osmanlı yönettiği topraklarla sınırlı kalmayıp, dünya üzerindeki Batı astrolojisi, Hint astrolojisi, Arap astrolojisi ve Çin astrolojisi gibi astrolojik sistemleri de inceleyip, her birisinin artılarını ve eksiklerini belirleyerek; Osmanlı Astroloji’si olarak tanımlanan astrolojik sistemi de devlet yönetiminde kullandı. Bu sistemi kullanan birime Müneccimbaşılık denildi ve burada görev alacakların yetiştirileceği “Mekteb-i Fenni İlmi Nucm” okulu açıldı.

Tılsımlı gömlekler, aherlenerek kağıt özelliği kazandırılmış ince pamuklardan dikilirdi. Tılsımlı gömleklerin kumaşı genellikle Denizli’den saraya getirilirdi. Hattatların kağıdı terbiye etmek için kullandığı aherleme yöntemiyle yazıya elverişli hale getirilen kumaşlar, nakkaşlar atölyesinde işlenirdi.

Aherlenmiş zemin üzerindeki yazı, kullanılan şekiller ve dönemin bezeme motifleri ile daha çok kitap tezhibi sanatına yaklaşırdı. Bir hattatın tek bir kaftan üzerinde 3, kimi zaman 4 yıl çalıştığı rivayet olunur. Tılsımlı gömleklerin üzerindeki harf ve rakamların işaret ettiği anlam bugün halen sırrını koruyor.

Topkapı Sarayı’nın en gözde koleksiyonları arasında tılsımlı gömlekler yer alıyor. 87 tılsımlı gömlek, 1 takma yaka, 10 yazılı örtü, 5 takke ile yaklaşık yüz parçayı içeriyor. Tılsımlı ya da diğer adıyla şifalı gömleklerin en önemli özelliği, padişahların savaşa giderken Fetih Süresi veya fethi başarılı kılacak ayetlerin yazılı olduğu bu elbiseleri zırhlarının altlarına giymeleriydi.

Tılsımlı gömlekler kesimleri bakımından dört gruba ayrılırdı. Kaftan görünümünde ve boyu diz altına kadar inen, önden açık, yakasız, kısa veya uzun kollu gömlekler birinci grubu oluşturur. İkinci gruptakiler ise kalçalara kadar inen, önden açık ya da göbeğe kadar yırtmaçlı, çoğunlukla yakasız, nadiren 5 cm. yükseklikte dik yakalı, kısa kollu gömleklerdi.

Üçüncü grup, ikinci gruba benzerdi ve önden çarpraz şekilde kapanırdı. Dördüncü ve son grup gömleklerin ise iki yanı açık olur, baştan giyilir ve uzunluğu bele kadar olurdu.

Tılsımlı kıyafetler patiskadan yapılmış kumaşlar ile tasarlanıyordu. Doksan civarındaki tılsımlı kıyafet için de sadece iki tanesi farklıdır. Bunlardan biri Atlastan, diğeri ise ipekten yapılmadır. Patiska kullanılmasının sebebi üzerine yazı yazılmasıdır. Bu tılsımlı kıyafetler asla yıkanmıyordu (bu konuda ayrıntılı bilgi edinmek isteyenler Hülya Tezcan’ın Tılsımlı Gömlekler kitabına bakabilir).

2.png

Muhammed Yenigül / Avaztürk