Rusya ile Ukrayna arasındaki savaşta arabuluculuk rolünü üstlenmeyi amaçlayan Türkiye ile ABD arasında ipleri gerecek bir durum ortaya çıktı. ABD’nin saygın gazetelerinden Wall Street Journal, Batı ülkelerinin Rusya’ya yönelik yaptırımlarına uymayan Türkiye ile ABD arasında bir anlaşmazlığın yaşanabileceğini duyurdu. Gazete, ABD’nin yaptırım uyguladığı bazı Rus şileplerinin Türkiye’deki limanlara 100’den fazla kez demirlediğini iddia etti. Bu durum, Türkiye’nin NATO içindeki rolünü ve ABD ile ilişkilerini nasıl etkileyecek? İşte detaylar…
Türkiye, Rusya’ya yaptırımları deliyor mu?
Wall Street Journal’ın haberine göre, ABD’nin yaptırım uyguladığı ve silah ve diğer mühimmat ve ekipman taşıyan Rus kargo gemileri Ukrayna savaşı başladığından beri sık sık Türk limanlarıyla iletişime geçiyor. Bu durum ABD ile NATO’da Kremlin’e yaptırım uygulamayan tek ülke olan Türkiye arasında gerilim yaratabilir.
Gazeteye konuşan ABD Hazine Bakanlığı’ndan kıdemli bir yetkili, “Rusya, savaş mücadelesinde ihtiyaç duyduğu materyalleri almak için her fırsatı değerlendiriyor” dedi. Yetkili, Türkiye’nin bu gemilere hizmet vermesinin ABD’nin yaptırımlarını ihlal ettiğini ve bunun sonuçları olabileceğini söyledi.
Wall Street Journal’ın ele geçirdiği kayıtlara göre Rusya’nın yaptırım uygulanan yük gemileri ve şilepleri Mayıs 2022’den beri 100’den fazla kez limanlarda durmuş. Bu ziyaretlerin son haftalarda da devam ettiği kaydedildi.
Türkiye’nin Rusya ile ticareti ne durumda?
Türkiye ile Rusya arasındaki ticaret hacmi 2020 yılında 21,5 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu rakam 2019 yılında 26 milyar dolardı. Ticaret hacmindeki azalma, koronavirüs salgını ve ekonomik krizler nedeniyle yaşandı.
Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı 2020 yılında 4,1 milyar dolar, ithalatı ise 17,4 milyar dolar oldu. Böylece Türkiye’nin Rusya ile ticaret açığı 13,3 milyar dolara ulaştı.
Türkiye’nin Rusya’dan ithal ettiği başlıca ürünler doğalgaz, petrol, kömür, demir-çelik ve buğday iken; Rusya’ya ihraç ettiği başlıca ürünler ise sebze-meyve, tekstil, otomotiv ve makine oldu.
Türkiye ayrıca Rusya’dan S-400 hava savunma sistemleri satın aldı. Bu satın alma nedeniyle ABD, Türkiye’yi F-35 savaş uçağı programından çıkardı ve CAATSA adlı yasa kapsamında yaptırım uyguladı.
Türkiye’nin Ukrayna’ya desteği ne boyutta?
Türkiye, Ukrayna’nın Kırım dahil toprak bütünlüğünü ve egemenliğini destekliyor. Türkiye ayrıca Ukrayna’ya askeri ve siyasi destek sağlıyor.
Türkiye, Ukrayna’ya silahlı insansız hava araçları (SİHA) satıyor. Bu SİHA’lar, Ukrayna’nın Rusya destekli ayrılıkçılarla çatıştığı Donbass bölgesinde kullanılıyor. Türkiye ayrıca Ukrayna’ya zırhlı araçlar, radar sistemleri, füze savunma sistemleri ve askeri eğitim de veriyor.
Türkiye, Ukrayna ile askeri işbirliğini artırmak için bir dizi anlaşma imzaladı. Bu anlaşmalar arasında Karadeniz’de ortak denizaltı üretimi, ortak helikopter motoru geliştirilmesi ve ortak tatbikatlar yer alıyor.
Türkiye, Ukrayna ile siyasi diyalogunu da sürdürüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy ile sık sık görüşüyor. Türkiye, Rusya ile Ukrayna arasında diplomatik çözüm bulunması için arabuluculuk rolü oynamaya çalışıyor.
Türkiye-ABD ilişkileri nasıl etkilenecek?
Türkiye-ABD ilişkileri son yıllarda birçok sorunla karşı karşıya kaldı. Bu sorunların başında S-400 alımı, F-35 programından çıkarma, YPG’ye destek, Halkbank davası, insan hakları ve demokrasi konuları geliyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, Türkiye-ABD ilişkilerinde yeni bir dönem başlatabilir. Türkiye’nin NATO içindeki rolünün öneminin artması, ABD ile işbirliğini güçlendirebilir. ABD, Türkiye’nin Rusya’ya yaptırım uygulamayan tek NATO üyesi olmasına rağmen, Türkiye’nin Ukrayna’ya verdiği desteği takdir ediyor.
Türkiye-ABD ilişkilerinde olumlu bir gündem oluşturabilecek bazı konular da var. Bunlar arasında F-16 satışı, S-400 sorununun çözümü, İsrail ile normalleşme, Ermenistan ile ilişkiler ve bölgesel istikrar sayılabilir.
Ancak Türkiye-ABD ilişkilerindeki sorunlar da devam ediyor. ABD’nin Türkiye’ye yönelik yaptırım tehdidi, Türkiye’nin Rusya ile ticaretini ve enerji bağımlılığını azaltmasını zorlaştırabilir. ABD’nin insan hakları ve demokrasi konusundaki eleştirileri de Türkiye’de tepkiyle karşılanabilir.
Türkiye-ABD ilişkilerinin geleceği, iki ülke arasındaki diyaloğun kalitesine ve güvenine bağlı olacak. Ukrayna krizi, bu diyaloğu geliştirmek için bir fırsat sunabilir. Ancak bu fırsatın değerlendirilmesi için iki tarafın da karşılıklı saygı ve anlayış göstermesi gerekecek.