Musul sorunu genç Türkiye Cumhuriyet’inin Lozan’da çözemediği sorunlardan biriydi. İngilizler, Musul’u hiçbir şekilde bırakmak istemedi. İngiliz mandası altında kurulacak Arap devletine bağlamayı düşündüğü Musul vilayeti içerisinde Kürt ve Nasturi özerk bölgeleri oluşturmayı planlayan İngiltere, hem Ortadoğu’daki petrol yataklarını koruyacak tampon bölge oluşturmayı hem de Kürt ve Nasturi nüfuz alanlarını Kuzey’e doğru kaydırarak egemenlik alanını genişletmeyi amaçladı.

Ağustos 1924’te, İngilizlerin kışkırtmasıyla Hakkari yöresinde yaşayan Nasturiler isyan etti. Ortodoks Hıristiyanlar’ın bir kolu olan Nasturiler, Hakkari valisi Halil Rıfat Bey’i esir aldı ve jandarma komutanı Binbaşı Hüseyin Bey’le 3 askeri şehit etti.

Bu olayın ardından bölge iyice karıştı. Tarihe “Nasturi İsyanı” olarak geçti. Bu isyanı fırsat bilen İngilizler, Musul’a asker yığmaya başladı. Zengin petrol kaynaklarına sahip bölgeyi ellerinden kaçırmamak için her yola başvurdukları anlaşıldı.

İngilizler, Nastrurilere isyanlarına karşılık Hakkari’de özerk yönetim sözü verdi. Zap vadisine yerleşen Nasturiler Hakkari’nin bazı köylerini işgale başladı. İsyanı bastırmak üzere Türk hükümeti Cafer Tayyar Paşa’yı (Eğilmez) görevlendirdi.

İsyan 26 Eylül’de kesin olarak bastırıldı. Sınırı geçerek kaçmak zorunda kalan Nasturiler de İngiliz mandasında Irak’a sığındılar. İngiltere bu isyan sayesinde bölgede elverişli bir konum edindi. Musul yöresinde İngilizlerin karşısına çıkacak önemli bir güç kalmadı.

İngiltere, gerçekleştirmek istediği politikasında başarılı olmuş ve Musul’un kendi denetimi altındaki Irak’a bırakılmasını sağladı. Nasturi ayaklanması da Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk isyanı olarak tarihe geçti.

Avaztürk / Muhammed Yenigül