Tarih, bazen yüzleşmekten çekindiğimiz gerçekleri içinde barındırır. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş yıllarına damga vuran, toplumsal yapımızı kökten değiştiren büyük olaylar zincirinde, bugüne kadar yeterince konuşulmamış, derin etkileri olan bir dönüm noktası daha şimdi mercek altına alınıyor. Uzmanların çarpıcı tespitleriyle, yıllarca kapalı kapılar ardında kalan bir olgunun, yani mübadele sürecinin, ülke ekonomisi ve toplumsal gelişimi üzerindeki beklenmedik sonuçları gün yüzüne çıkıyor. Bu sonuçlar, sadece geçmişe ışık tutmakla kalmıyor, aynı zamanda bugünkü toplumsal dinamiklerimize dair de şaşırtıcı ipuçları sunuyor.

Türkiye ve Yunanistan arasında gerçekleşen mübadele, iki ülke için de derin toplumsal ve kültürel dönüşümleri beraberinde getirmişti. On binlerce insanın yerinden yurdundan edilmesi, yeni bir hayata başlamak zorunda kalması, tarihin en büyük kitlesel göç hareketlerinden biri olarak kayıtlara geçmişti. Ancak bu büyük değişim rüzgarının, yerleşilen topraklarda nasıl bir etki yarattığı, gelenlerin mi yoksa gidenlerin mi mirasının daha etkin olduğu sorusu, şimdiye dek pek sorulmayan veya cevabı kulaktan kulağa fısıltılarla yayılan bir muamma olarak kalmıştı.

SÖZCÜ Televizyonu'nda yayınlanan bir videoda dile getirilen analizler, bu muammaya bambaşka bir pencereden bakmamızı sağlıyor. Videoda yer alan uzman ismin aktarımlarına göre, mübadelenin Türkiye'deki yansımaları beklenenden çok farklı gelişti. Konuşmacının ifadelerine göre, gelen nüfus "müthiş bir mübadele kazancı sağladı". Gelenlerin, bırakılan yüzlerce ağaca, binlerce araziye ve hatta evlere karşılık hiçbir şey yapmadığı, adeta "hazır yüzlerce ağaca karşı binlerce almışlar" sözleriyle dile getirildi. Uzman isim, Ayvalık gibi 1930'lu yıllarda bile Türkiye'nin en zengin bölgelerinden, adeta bir "şampiyonu" olan yerlerde dahi, bu durumun üretim kalitesini düşürdüğünü, bakımsızlığa yol açtığını vurguladı. "Kalite düşüyor, bakmıyor, etmiyor falan" ifadeleriyle, ekonomik bir çöküşün ilk sinyalleri verilmekteydi. Daha fazla tarihi ve sosyolojik inceleme için https://www.avazturk.com adresini ziyaret edebilirsiniz.

Ancak bu olumsuz tablonun ortasında, Büyük Önder Atatürk'ün ileri görüşlü bir kararı da öne çıktı. Uzman ismin aktardığına göre, 1924'te gelen Girit göçmenleri "felakete uğramış bir gruptu", kan revan içinde topraklardan ayrılmak zorunda kalmışlardı. Atatürk, bu zor durumdaki insanlara yönelik olarak "isabetli bir karar aldı" ve yerleştirme komisyonuna, en fakir aileye bile, evrakı olsun ya da olmasın, ortalama 200 ağaç verilmesini emretti. Bu karar, bazı eski yerleşimciler arasında "çalışacak adam bulamayız" gibi endişelere yol açmış, hatta "eski gelenler oradan da böyle bir şeyler kapmışlar" ifadeleriyle, mevcut düzenden faydalanma eğilimi olduğunu düşündürmüştü.

Peki, bu kadar büyük bir göç ve yerleşim hareketinin ardından, toplumsal altyapıda neden bir gelişme görülmedi? Uzman isim, bir seminerde sorduğu "bir tane hastane yok, bir tane kütüphane yok, bir tane doğru dürüst okul yok" sorusuyla bu durumu özetledi. Eskilerin yaptığı yapıların aksine, yeni gelenlerin niçin benzer inisiyatifleri almadığı sorusuna, diğer araştırmacı arkadaşlardan gelen cevap şok ediciydi: "üstüne kondular, hiçbir şey yapmadılar". İtalya'daki en fakir güney kasabalarında bile "şehrin patriçileri denen eşrafı bir şeyler yapar" iken, Türkiye'de Edremit örneğinde olduğu gibi, ağaçları giden insanların bile "hiçbir şey yapmıyor" oluşu, bürokrasiyle çatışmaktan kaçınması dikkat çekiyordu.

İşte tüm bu verilerin ışığında, SÖZCÜ Televizyonu'ndaki uzman ismin yaptığı o çarpıcı analiz, yıllarca süregelen bir toplumsal problematiğin temel nedenini gözler önüne seriyor. Ağaçları, toprakları, hatta evleri hazır bulan, büyük bir "mübadele kazancı" elde eden bu kesimin, neden yeni bir şeyler inşa etmediği, var olanı neden geliştirmediği sorusunun cevabı oldukça sert. Konuşmacı, bu durumu "tembel insanlar miskin olur, miskin insanların medeni cesareti de olmaz, hiçbir şey olmaz" sözleriyle açıklıyor. Hazıra alışan, "şuradan şuraya gidip müracaat etmeye, kavga etmeye üşenen" bir toplumsal yapının ortaya çıktığını iddia ediyor. Serveti ve tapusu elinde olanın politikacıdan çekinmemesi gerekirken, aksine politikacıdan çekinen, hakkını aramayan bu pasif duruşun, ülkenin gelişimine ket vuran temel faktörlerden biri olduğu, uzman isim tarafından cesurca dile getiriliyor. Bu tespit, mübadelenin sadece bir nüfus değişimi değil, aynı zamanda derin bir toplumsal psikoloji dönüşümü yarattığını ve bu dönüşümün sonuçlarının bugüne dek süregelen bir miras olduğunu gözler önüne seriyor.