12 Eylül Cuma günü gerçekleştirilen darbe, saat 03.59’da TRT radyosunda İstiklal Marşı ardından Harbiye marşının çalınmasıyla anlaşıldı. Marşın bitiminde Genelkurmay Başkanı Kenan Evren imzasıyla Milli Güvenlik Konseyi’nin bildirisi okunmaya başlandı.

Darbenin askeri komutası Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersan, Hava Kuvvetleri Komutanı Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Sedat Celasun’dan oluşan komuta kademesiydi.

12 Eylül’e giden süreçte Gazeteci Abdi İpekçi, Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul, MHP genel başkan yardımcısı Gün Sazak, Eski Başbakan Nihat Erim’in öldürülmesi gibi siyasi cinayetler darbeci generallerin müdahale gerekçeleri olarak gösterildi.

12 Eylül darbesinin kod adı “Bayrak Harekatı” idi. Darbe 11 Temmuz’da gerçekleştirilmek istendi fakat Süleyman Demirel başbakanlığındaki hükümetin güvenoyu alması sebebiyle ertelendi. Emir- komuta zincirinde gerçekleştirilen bu darbe 12 Mayıs 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtırasının ardından silahlı kuvvetlerin yönetime üçüncü açık müdahalesi olarak tarihe geçti.

Süleyman Demirel’in başbakan olduğu hükümet görevden alındı, TBMM ve siyasi partiler de lağvedildi. Askeri yönetim, Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeş’i Uzunada’ya, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit’i Hamzakoy’a sürgüne gönderdi.

Darbeden sonra sol görüşlü Necdet Adalı ve ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. Bir inzibat erini öldürdüğü gerekçesiyle hüküm giyen 17 yaşındaki Erdal Eren ise yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980’de Ulucanlar Cezaevi’nde idam edildi.

Darbenin Bilançosu

30 bin kişi siyasi mülteci olarak yurt dışına kaçtı. 14 bin kişi yurttaşlıktan çıkarıldı. Gazeteler tam 300 gün yayın yapamadı. 400 gazeteciye toplam dört bin yıl hapis istendi. 388 bin kişiye pasaport verilmedi. 43 kişi intihar etti. 30 bin kişi işten atıldı. Üç gazeteci silahla öldürüldü. 650 bin kişi gözaltına alındı. 517 kişiye idam cezası verildi, 50’si idam edildi. Binlerce insan cezaevinde işkenceye uğradı, yüzlerce insan işkence yüzünden hayatını kaybetti.

MUHAMMED YENİGÜL/ AVAZTÜRK