Kur'an-ı Kerim'in özünü oluşturan ve Müslümanların hayatında merkezi bir yere sahip olan kavramlar, günümüzde sıklıkla yüzeysel veya hatalı biçimde anlaşılabilmektedir. Hakkı YILMAZ'ın YouTube kanalında yayınlanan "159.TEVBE KAVRAMI" başlıklı sohbet, Tevbe, Tevekkül, Tevhid ve Tevil gibi temel kavramların Kur'an'daki gerçek anlamlarını ve toplumsal yanılgıları aydınlatmayı amaçlıyor. Bu detaylı inceleme, sözcüklerin lügat anlamlarından yola çıkarak Kur'ani kavramsal boyutlarına uzanıyor ve bu kavramların bilinçli bir yaşam için ne kadar kritik olduğunu vurguluyor.

Tevbe: Pişmanlıktan Bilinçli Dönüşe

Sohbetin başında ele alınan "Tevbe" sözcüğü, günlük dilde genellikle sadece "estağfurullah" gibi ifadelerle günahlardan kurtulma aracı olarak görülse de, kaynakta öz anlamının sadece "dönmek" olduğunu belirtiliyor. Kur'an'da farklı türevleriyle tam 110 kez geçen bu sözcük, iki yönlü bir dönüşü ifade eder: kulların Allah'a dönüşü ve Allah'ın kullara dönüşü. Lügat anlamında günahtan pişmanlık duyarak Allah'a itaate dönmek olarak tanımlanan Tevbe, konuşmacıya göre din literatüründe bu şekilde kavramsallaşmıştır. Ancak bu dönüş, lafla geçiştirilecek bir eylem değil, bilinçlenme, pişmanlık duyma, kararlılıkla kusurları terk edip Allah'a itaate dönme demektir.

Kulun Allah'a tevbesi, günahlardan ve suçlardan pişman olup bilinçlenerek tam anlamıyla Allah'a dönmesidir. Allah'ın kullara tevbesi ise, gerçekten tevbe eden, yani Allah'a yönelen suç işlemiş kişileri cezalandırmaktan vazgeçmesi olarak ifade edilir. Bu durum, Allah'ın Rahman, Rahim, Tevvab, Gaffar, Gafir, Gafur, Afu gibi bağışlamaya yönelik sıfatlarının tecellisi yani uygulamasıdır. Tevbe sadece ahiretle ilgili suçlar için değil, dünyevi suçlar için de geçerlidir; örneğin bir hırsızın veya katilin yakalanmadan önce kanuna teslim olması da dünyadaki suçlar için bir tevbe türüdür. Gerçek tevbe, insanın bilinçlenerek, yaptığı hatanın kendisine, başkalarına ve topluma verdiği zararı görüp, cezasını kabullenmeye razı olacak bir farkındalığa ulaşmasıdır.

Kur'an'da tevbenin mahiyetini belirten önemli bir ifade ise Tahrim Suresi'nde geçen "Tevbeten Nasuha"dır. Bu ifade, tevbenin "nasihat" kökünden geldiğini ve öyle bir dönüş olması gerektiğini anlatır ki, kişi topluma nasihat verecek ölçüde değişmelidir. Örneğin, uyuşturucu kullanıp sonra tevbe eden bir kişinin Yeşilay gibi kurumlarda veya okullarda konferanslar vererek, kendi yaşadıklarını ve kaybettiklerini gençlere anlatarak topluma hizmet etmesi "Tevbeten Nasuha"ya bir örnektir. Bu, yalnızca kişisel bir dönüş değil, aynı zamanda toplumsal bir faydaya dönüşen derin bir değişimdir. https://www.avazturk.com adresinde benzer toplumsal değişim hikayeleri bulmak mümkündür.

Tevekkül: Azimden Sonraki Teslimiyet

Sohbetin devamında "Tevekkül" sözcüğü ele alınır. Bu sözcüğün kaynağı "vekil"dir. Vekil, Arap dilinde farklı anlamlara gelir; terbiye eden, yeten, koruyan (Hafız), yarattıklarının varlığını sürdüren, rızka kefil olan gibi. Konuşmacı, vekil sözcüğünün kökenine dair ilginç bir tespitten bahseder: Bedevi yaşamda devenin karnındaki ceninin gelişim aşamalarını yürüten güce "vekil" denmesi. Bu bağlamda, vekilin anlamı genişler: canlı cansız tüm varlıkları belirli bir programa göre ayarlayan, koruyan ve destekleyerek uygulayan demektir. Avukatlara verilen vekalette de vekil, verilen işin tüm aşamalarını yürüten kişidir.

Tevekkül ise, kişinin kendi acizliğini bilerek, vekil olan Allah'ı kendine vekil tutmasıdır. Bu, varlığını, varlığının devamını, rızkını, korunmasını Allah'a bırakmak, her türlü sonucun kendisi için en iyisi olacağını kabullenip sonuca razı olmak anlamına gelir. Ancak burada önemli bir nokta vurgulanır: Tevekkül, yan gelip yatarak değil, azimden sonra yapılır. Yani, her türlü hazırlığı yapacak, karar verip yola koyulacak ve ancak ondan sonra sonucu Allah'a bırakacaktır. Kur'an'da bu konuda birçok ayet bulunur; Bakara 26, Nisa 99, Ali İmran 159, Nisa 81, Ahzap 45-48 gibi.

Bu ayetler, bize bazen şer gibi görünen durumların aslında hayırlı olabileceğini hatırlatır. Peygamberlerin ve müminlerin tevekkülü de hep bu şekilde olmuştur. Örneğin, savaşa giderken önlemlerini alıp, tam teçhizatlı hazırlandıktan sonra sonucu Allah'a bırakmak gerçek tevekküldür. "Allah büyüktür, Allah bizim yardımcımız olacaktır" diyerek hazırlık yapmadan tevekkül etmek, Kur'an'ın emrettiği tevekkül anlayışı değildir. Gerçek tevekkül, tüm şartları oluşturduktan sonra, samimiyetle işin sonucunu Allah'a teslim etmektir. https://www.avazturk.com'da başarı hikayelerinde bu tür azim ve teslimiyet örneklerine rastlanabilir.

Tevhid: Sahte Otoriteleri Reddetmek ve Tam Özgürleşmek

Sohbetin üçüncü kavramı "Tevhid"dir. Vahit (bir) sözcüğünden gelen Tevhid, kelime anlamı olarak "birleme" demektir. Dini anlamda Tevhid, "La ilahe illallah" (Allah'tan başka ilah yoktur) kavramıdır. Bu, yalnızca Allah'ı otorite olarak tanımak, O'nun dışındaki tüm sahte otoriteleri reddetmek anlamına gelir. Eski müşriklerin çoğu, evreni yaratan, rızkı veren olarak Allah'ı inkar etmezlerdi, çünkü bu akla aykırıydı. Ancak onların sorunu, Allah'ın yanı sıra yapay tanrılar, ilahlar veya Rabler edinmeleriydi.

Konuşmacı, bu sahte otoritelerin sadece putlarla sınırlı olmadığını belirtir. Köle sahipleri kendilerini Rab ve ilah yerine koyabilirlerdi. Firavun gibi yöneticiler kendilerini en yüksek Rab veya kanun koyucu ilah ilan edebilirlerdi. Modern dünyada ise insanların hevaları (tutkuları), mal, mülk, para, pul, hatta karşı cinse duyulan aşırı tutku da birer "Rab" veya "ilah" haline gelebilir. Magazin dünyasında bazı kişilere "ilah" veya "ilahe" denmesi bu durumu yansıtır.

Müslümanlıkta Tevhid, işte bu sahte ilahların hepsini reddederek, yalnızca Allah'ı Rab ve ilah olarak tanımaktır. "La ilahe" dediğinizde tüm bu sahte otoriteleri silip atarsınız. İnsanoğlu ancak Rab ve ilah olarak yalnızca Allah'ı tanıdığı zaman dünyadaki tüm zincirlerini kırar, hiç kimsenin etkisinde kalmaz, kimseden korku duymaz ve tam özgürleşir. Tevhidin özü budur. Aklî ve mantıkî yönden incelenmesi gereken bu kavram, "La ilahe illallah" ifadesinin temsil ettiği gibi, tüm rab ve ilahları reddedip yalnızca Allah'ı otorite olarak kabul etmenin özetidir. https://www.avazturk.com'da toplumsal yapıları inceleyen analizlerde farklı otorite algıları konusu işlenebilir.

Tevil: Bilgiyle Anlamı İlkleme Sanatı

Sohbetin son kavramı "Tevil"dir. Günlük dilde genellikle "yorumlama" veya "açıklama" olarak anlaşılsa da, Kur'an'daki Tevilin öz anlamı yorumlamak değildir. Tevil, "evvel" (ilk) sözcüğünden gelir ve bir şeyi ilk haline döndürme, ilkleme, birinci olarak öne çekme anlamına gelir. Örneğin, masadaki benzer nesnelerden en güzelini seçip birinci sıraya koymak gibi.

Kur'an'da Tevil, ayetlerin anlamlarını belirlemede kullanılır. Kur'an'da muhkem (hüküm içeren, yaşam tarzımızı belirleyen) ve müteşabih (birbirine benzeyen anlamları olan) ayetler vardır. Müteşabih ayetlerde, sözcüklerin köklerinin sesteş olması, farklı fiil çekimlerinin benzemesi veya farklı anlamlara gelen sözcüklerin aynı kalıpta yer alması gibi durumlar olabilir. Tevil, bu benzer veya birden çok anlamı olan sözcüklerden, bilgiye dayanarak, sözcüğün lügatında (hakikat, mecaz veya kinaye) var olan anlamlardan birini seçip, o bağlamda birinci ve en doğru anlamın bu olduğunu belirleme işlemidir. Bu, kafadan atma veya zanna dayalı bir yorumlama değil, dil bilgisine ve ilgili alandaki uzmanlığa dayanan bilimsel bir seçimdir.

Konuşmacı, Kur'an'da Tevil örneklerinin ve çözümlerinin bulunduğunu belirtir. Bakara 64-67 arasındaki İsrailoğullarına sığır kesme emri örneği verilir; burada geçen "sarı inek" nitelemesinin detayları incelendiğinde aslında altını sembolize ettiği ve Allah'ın onlara "altına tapmayın" demek istediği ortaya çıkar. Müteşabih ayetlerdeki anlamlar, bilimle tevil edildiğinde net olarak karşımıza çıkar. Ancak bu tevili yapacak kişiler önemlidir. Ali İmran Suresi'nde belirtildiği gibi, Tevili ancak ilimde, bilgide uzmanlaşmış kişiler yapabilir.

Bu uzmanlık, ayetin konusuna göre dil bilgisi, tıp, fizik, kimya, biyoloji, astronomi, astrofizik gibi farklı alanlarda olabilir. Konuşmacı, eşlerin özel günlerinde cinsel münasebetin "eza" (sıkıntı, eziyet) olduğunu belirten ayeti örnek verir. "Eza" sözcüğünün birçok sıkıntı anlamı olabilir. Bir tıp uzmanı, bu bağlamda en riskli "eza"nın enfeksiyon riski olduğunu belirterek ayeti "tevil" etmiştir. Bu örnek, Tevilin rastgele bir yorum değil, ilgili alandaki bilgi birikimiyle yapılan bir anlam tespiti olduğunu gösterir. Tevil kesinlikle yorum değildir. https://www.avazturk.com'un bilim köşesinde bu tür Kur'an-bilim ilişkisi üzerine yazılara yer verilebilir.

Hakkı YILMAZ'ın detaylı anlatımlarıyla Tevbe, Tevekkül, Tevhid ve Tevil kavramları, sadece dini ritüeller veya soyut inanışlar olmanın ötesinde, bilinçli, sorumlu, özgür ve bilgiye dayalı bir yaşamın temel taşları olarak sunulmaktadır. Bu kavramların doğru anlaşılması, hem bireyin Allah ile ilişkisini hem de toplumsal hayatını kökten etkileyebilecek bir derinliğe sahiptir.